Rosa Luxemburg ve Leo Jogiches: Devrimci Ortaklık ve İlişkinin Ekseninde Enternasyonalizm

 

📝 Rosa Luxemburg ve Leo Jogiches: Devrimci Ortaklık ve İlişkinin Ekseninde Enternasyonalizm

Ercan Eren

📌 Giriş: İki Devrimcinin Yolları

Bu makale, Marksist teorisyen Rosa Luxemburg (1871-1919) ile onun siyasi ve romantik ortağı Leo Jogiches (1867-1919) arasındaki yirmi yılı aşkın süren karmaşık ilişkiyi incelemektedir. 1890 yılında İsviçre'nin Zürih kentinde bir araya gelen bu iki devrimci, yalnızca kişisel bir bağ kurmakla kalmamış, aynı zamanda Polonya Krallığı ve Litvanya Sosyal Demokrasisi (SDKPiL) ile Almanya Komünist Partisi (KPD) gibi kilit devrimci örgütlerin temelini atmıştır. İlişkileri, Marksist enternasyonalizm ve örgütlenme teorisi üzerine kurulu, türünün tek örneği bir ortaklık olarak analiz edilmektedir.

I. Zürih Yılları: Entelektüel Kuluçka ve Siyasi İttifak (1889-1897)

Bu dönem, ilişkinin temellerinin atıldığı, teorik pozisyonlarının kristalleştiği ve Luxemburg'un akademik kimliğinin oluştuğu kritik yıllardır.

A. Zürih Üniversitesi: Öncü Bir Eğitim Yuvası

Luxemburg, 1889'da Çarlık Rusya’dan kaynaklanan siyasi baskı nedeniyle kaçarak Zürih'e sığınmıştır. Bu seçim, sadece coğrafi bir kaçış değil, aynı zamanda entelektüel gelişimini mümkün kılan bilinçli bir tercihti.

• Kadın Öğrenciye Açıklık: 19. yüzyılın sonlarında Avrupa'daki çoğu üniversite, özellikle Almanya'daki prestijli kurumlar, kadınların akademik eğitim almasına ve doktora yapmasına kesinlikle kapalıydı. Zürih Üniversitesi ise, kadın öğrencilere karşı nispeten liberal bir tutum sergileyen ve Rusya İmparatorluğu'ndan gelen siyasi sürgünleri kabul eden öncü bir kurumdu. Bu özellik, Luxemburg'un yükseköğrenim görmesinin ve akademik kariyer yapmasının önünü açan kritik bir faktördür.
• İktisat Eğitimi ve Önemi: Luxemburg, burada Hukuk okumasına rağmen ağırlıklı olarak Politik İktisat üzerine yoğunlaştı. Bu eğitim, ona yalnızca bir siyasetçi değil, aynı zamanda Marksist kuramın en saygın iktisatçılarından biri olma yolunu açmıştır. Doktora tezi (Die Industrielle Entwicklung Polens, 1897), ona dönemin en güçlü erkek Marksist teorisyenleriyle (Kautsky, Bernstein) eşit seviyede tartışabilme yetkisi ve güvenini sağlamıştır.

B. Siyasi ve Romantik Ortaklığın Başlangıcı

Luxemburg'un Zürih'teki akademik başarısı, Leo Jogiches ile kurduğu hem siyasi hem de tutkulu romantik ilişki ile paralel ilerledi.

• SDKPiL'in Doğuşu: İkili, Polonya Sosyalist Partisi'nin (PPS) ulusal bağımsızlık hedefine karşı çıkarak, SDKPiL'i kurdu. Luxemburg, akademik tezinde Polonya ekonomisinin Rusya ile bütünleştiği argümanıyla, milliyetçiliğe karşı enternasyonalist ve sınıf merkezli mücadeleyi savunan parti çizgisini teorik olarak temellendirdi. Jogiches, bu teorik zeminin lojistik ve organizasyonel omurgasını oluşturdu.
• Romantik Boyut ve Mektuplar: İlişkinin ilk yılları yoğun bir tutku ve entelektüel heyecanla doluydu. Mektuplar, Luxemburg'un Jogiches'e olan derin duygusal bağını, özlemini ve onun zekâsına olan hayranlığını ortaya koyan temel birincil kaynaktır. Luxemburg'un coşkulu ve duygusal doğasına karşın, Jogiches daha ketum, mantıkçı ve kontrolcüydü. Bu yazışmalar, iki parlak zekânın aşk, siyaset ve günlük hayat üzerine sürekli bir diyalogunu sunar ve romantik ilişkinin siyasi işbirliğine olan derin bağımlılığını gösterir.
• İlişki Dinamikleri: Jogiches, Luxemburg'un çalışmalarının ilk ve en zorlu eleştirmeniydi; bu durum, Rosa'nın keskin ve titiz polemik stilinin gelişimine katkıda bulunmuştur.

II. Almanya Sahnesi: Teorisyen ve Organizatör Arasındaki Gerilim (1898-1914)

Luxemburg'un Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD) içindeki yükselişi, ilişkinin yeni bir boyuta taşınmasını sağladı.

• Rol Dağılımı: Luxemburg, kamuya açık sahnedeki teorisyen ve hatipti; özellikle Eduard Bernstein'ın revizyonizmine karşı Toplumsal Reform Ya Da Devrim eseriyle Marksist ortodoksinin en güçlü sesi oldu. Jogiches ise, Almanya'da bile gölgede kalmayı tercih eden ve parti yayınlarını, finansmanını ve gizli haberleşmeyi yürüten "Gri Kardinal" rolünü sürdürdü.
• Kişisel Kopuş ve Romantik Hayal Kırıklığı: 1900'lerin başında romantik ilişki sona ermiş olsa da, siyasi ortaklıkları devam etti. Mektuplar, ikili arasındaki kişisel hayal kırıklıklarını yansıtırken, Jogiches'in duygusal soğukluğu ve kontrolcü tavrı nedeniyle Luxemburg'un hissettiği yalnızlığı ve baskıyı açıkça gösterir. Ancak, devrimci amaçlara olan ortak bağlılıkları ve Jogiches'in organizasyonel yeteneğine duyduğu siyasi güven, kişisel duyguların önüne geçmiştir.

III. Savaş ve Devrim: Spartaküs Birliği'nin Temelleri (1914-1919)

Birinci Dünya Savaşı, onların enternasyonalist ortaklığını en kritik noktaya taşıdı.

• Savaş Karşıtlığı: SPD'nin savaşı desteklemesine karşı çıkan Luxemburg ve Karl Liebknecht, Spartaküs Birliği'ni kurdu.
• Hapishane ve Yeraltı İletişimi: Luxemburg hapse girdiğinde, Jogiches, dışarıda kalan en önemli bağlantı ve organizasyon gücü oldu. Spartaküs Mektupları'nın gizlice yazılması, basılması ve dağıtılması büyük ölçüde Jogiches'in yeraltı ağının eseridir. Bu, onların devrimci amacın gerektirdiği fedakârlığı ne kadar ileri taşıdıklarını gösterir.
• Kasım Devrimi: 1918-1919 Alman Devrimi sırasında, ikili Almanya Komünist Partisi (KPD)'nin kuruluşunda yer aldı. Jogiches, özellikle taktiksel kararlar ve örgütlenmede belirleyici rol oynadı.

Sonuç: Trajik Son ve Miras

Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht'in 15 Ocak 1919'da katledilmesi, Jogiches için derin bir kişisel ve siyasi kayıp oldu. Kısa süre sonra, KPD'yi yeniden organize etmeye çalışırken o da aynı sağcı milisler (Freikorps) tarafından 10 Mart 1919'da öldürüldü.

Luxemburg ve Jogiches ilişkisi, teori ve pratiğin eşsiz birleşimini temsil eder. Luxemburg, devrimci teorinin sesi iken; Jogiches, bu teoriyi gerçeğe dönüştüren sessiz organizasyon gücüydü. Onların ortaklığı, Marksist enternasyonalizm mücadelesinin ve bir devrimcinin hayatındaki kişisel-politik gerilimin en güçlü örneklerinden biri olarak tarihe geçmiştir.

Kaynakça

A. Birincil Kaynaklar (Mektuplar ve Akademik Eser)

Yazar(lar)	Orijinal Başlık (Almanca/Lehçe)	İngilizce Başlık	Notlar
Luxemburg, Rosa	Die Industrielle Entwicklung Polens (1897)	The Industrial Development of Poland	Luxemburg'un Zürih'te tamamladığı doktora tezi. SDKPiL'in ekonomik ve politik tezlerinin temelini oluşturur.
Luxemburg, Rosa & Jogiches, Leo	Briefe an Leo Jogiches (Çeşitli Yıllar)	Letters to Leo Jogiches	Bu ilişkinin romantik, kişisel ve siyasi dinamiklerini ortaya koyan temel birincil kaynak. Farklı derlemelerde yayımlanmıştır.
Luxemburg, Rosa	Sozialreform oder Revolution? (1899)	Social Reform or Revolution?	Jogiches ile olan ilk büyük teorik mücadelelerinin arka planını oluşturan, reformizme karşı temel eseri.

B. İkincil Kaynaklar (Biyografiler ve Analizler)

Yazar	Orijinal/Popüler Başlık (Almanca/İngilizce)	Notlar
Nettl, J. P.	Rosa Luxemburg (1966)	Luxemburg biyografilerinin otoritesi kabul edilir. Jogiches'in örgütleyici ve kontrolcü rolünü detaylıca inceler.
Ettinger, Elżbieta	Rosa Luxemburg: A Life (1987)	Özellikle kişisel ilişki ve aşk mektupları üzerinden, Jogiches ile olan çalkantılı duygusal ve politik bağı derinlemesine analiz eder.
Frölich, Paul	Rosa Luxemburg: Gedanke und Tat (1939) / Rosa Luxemburg: Her Life and Work	Erken dönem Alman Komünist biyografisi. Jogiches'in Spartaküs Birliği içindeki organizasyonel çalışmalarını ele alır.
Hudis, Peter	Rosa Luxemburg: Theory of Revolution (2012)	Jogiches ile olan teorik ve politik ortaklığı, Luxemburg'un Marksist kuramının gelişimi bağlamında inceler.