Neoklasik İktisadın Manifestosu: Léon Walras'ın Genel Denge Kuramı ve Lozan Serüveni

 

Neoklasik İktisadın Manifestosu: Léon Walras'ın Genel Denge Kuramı ve Lozan Serüveni

Ercan Eren

1. Bölüm: Babanın Mirası ve Romantik İsyandan Bilime Doğuş (1834–1858)

Doğum ve Entelektüel Baskı

Léon Walras, 1834 yılının Noel Günü'nde, Fransa'nın Évreux kentinde, sıradan bir aileye değil, entelektüel bir mirasa doğdu. Babası Antoine-Auguste Walras, sadece bir öğretmen ve yönetici değil, aynı zamanda iktisat camiasında kendi özgün fikirleriyle tanınan bir düşünürdü. Auguste, dönemin baskın Klasik İktisatçılarına (değeri emekte arayanlara) karşı çıkıyor, değerin kaynağını kıtlık (rareté) olarak tanımlıyor ve oğluna iktisadın geleceğinin matematiksel kesinlikte yattığını aşılıyordu. Genç Léon'un kaderi, doğduğu andan itibaren, bu bilimsel vizyonla çizilmişti.

Ancak Léon, babasının rasyonel ve bilimsel yoluna karşı içindeki romantik isyanla direniyordu. Çocukluk ve gençlik yıllarında, matematiksel formüllerden ve soyut sistemlerden ziyade, edebiyata ve sanata tutkuyla bağlandı. En büyük hayali, ünlü bir yazar olmaktı.

Mühendislik Çıkmazı

Babasının yoğun teşvikiyle, Léon, dönemin en prestijli kariyer yolu olan mühendislik eğitimine yöneldi. Hedef, Fransız seçkinlerinin yuvası olan École Polytechnique'ti. Ancak bu zorlu giriş sınavında başarısız oldu. Bu hem Léon hem de babası için büyük bir hayal kırıklığıydı. Bu başarısızlık, Walras'ın hayatının engebeli seyrinin ilk somut göstergesi oldu.

Polytechnique kapıları kapanınca, Walras daha sonra École des Mines (Madencilik Okulu)'a girmeyi başardı ve teknik eğitimini tamamladı. Bu süreçte aldığı yoğun ileri matematik ve fizik dersleri, onun farkında olmadan, on yıl sonra iktisat teorisini devrimleştirecek araç setini sağlıyordu. Fiziksel sistemlerin denge (equilibrium) ve hareket kanunlarını öğrenmesi, Walras'ın ileride tüm ekonomik piyasaların eş zamanlı dengeye ulaştığı Genel Denge Modeli'nin metodolojik çekirdeğini oluşturacaktı.

Edebi Son ve Yön Değişikliği

Mühendislik diplomasını aldıktan sonra ise Léon, babasının beklentilerine tamamen karşı çıktı: Maden müfettişliği yapmayı reddetti. Onun için doğanın fiziksel kanunlarını incelemektense, insan eylemlerinin ve toplumsal ilişkilerin "doğal" kanunlarını keşfetmek daha cazipti.

Mühendisliği bir kenara bırakarak, gençliğin romantik tutkusunu son kez denedi. 1858 yılında, tek roman denemesi olan Francis Sauveur'ü yayımladı. Roman ne eleştirel bir başarı yakalayabildi ne de ticari ilgi gördü. Bu edebi başarısızlık, Léon Walras'ın hayatının dönüm noktası oldu. Artık kaçınılmazdı: Edebi hayalleri tükenmişti ve babasının vizyonu gerçekliği zorluyordu. Léon Walras, gönülsüz de olsa, sanattan bilime, edebiyattan iktisada geçiş yapma kararı aldı. Bu karar, modern iktisadın doğuşunun başlangıcıydı.

2. Bölüm: Kaos, Reform ve Kimlik İnşası (1858–1870)

İstikrarsızlık ve Geçim Mücadelesi

Edebi hayallerinin sona ermesiyle, 24 yaşındaki Léon Walras, babasının çizdiği bilimsel yolda ilerlemeye karar verdi, ancak bu yol hemen bir kürsüye veya düzenli bir gelire açılmadı. 1858'den 1870'e kadar süren bu dönem, Walras için tam anlamıyla bir geçim mücadelesi ve entelektüel arayış dönemiydi. Mühendislik diplomasına rağmen mesleğini yapmayı reddeden Walras, geçimini sağlamak için bir dizi geçici ve istikrarsız işte çalıştı:

• Bankacılık ve Yönetim: Bir süre kooperatif bankacılığı ve finansal kuruluşlarda yöneticilik yaptı. Bu tecrübeler, ona piyasaların pratik işleyişini, sermaye ve faiz oranlarının dinamiklerini yakından gözlemleme fırsatı verdi.
• Gazetecilik: Çeşitli süreli yayınlarda makaleler yayımlayarak fikirlerini duyurmaya ve gelir elde etmeye çalıştı. Bu gazetecilik kariyeri, onun teorik iktisatçı kimliği kadar, sosyal reformcu kimliğini de oluşturduğu alandı.

Sosyal Reformcu Kimlik ve Radikal Fikirler

Walras'ın bu dönemde yazdığı makaleler, onun saf, matematiksel iktisatçı kimliğinin yanı sıra, babasının Fizyokratik ve sosyalist eğilimlerinden gelen derin hakkaniyet arayışını ortaya koydu.

• Sosyalist Eğilimli Yayınlar: Walras, özellikle işçi kooperatiflerini destekleyen ve toplumsal adaleti savunan reformist ve sosyalist eğilimli dergilere yazıyordu. Bu yazılarında, serbest piyasanın etkinliğini kabul etse de bunun adil bir dağılımla dengelenmesi gerektiğini savunuyordu.
• Arazi Ulusallaştırılması: Walras'ın en radikal ve onu "sosyalist/komünist" olarak etiketlenmesine yol açan fikri, arazi ulusallaştırılması (La Nationalisation du Sol) tezinin geliştirilmesiydi. Bu teze göre, toprağın sağladığı gelir (rant), bireysel çaba veya sermaye yatırımı değil, doğanın ve toplumun ortak büyümesinin bir sonucuydu. Walras, devletin araziyi kamulaştırıp (satın alarak) ve elde edilen rant gelirini kamu yararına kullanması gerektiğini savunuyordu.

 Entelektüel Keşif ve Metodolojik Sentez

Pratik ve sosyal mücadelelerle geçen bu yıllar, aynı zamanda Walras'ın teorik dehasının filizlendiği dönemdi. Babasının ısrarları ve kendi entelektüel arayışı sonucunda, Antoine-Augustin Cournot'nun 1838'de yayımlanan matematiksel iktisat eseriyle tanıştı. Cournot'nun, iktisadı matematiksel fonksiyonlar ve soyut modellerle inceleme yaklaşımı, Walras'a aradığı yöntemi sağladı. Walras, babasının kıtlık teorisini ve Cournot'nun matematiksel dilini alarak, kendi büyük sentezini yapmaya başladı: Genel Denge Teorisini.

Lozan Krizi ve Atanma

1870 yılında, Lozan Üniversitesi'nde Politik İktisat profesörlüğü kadrosu açıldı ve Walras başvurdu. Ancak onun Fransa'daki gazetecilik ve sosyal reform faaliyetleri, özellikle arazi ulusallaştırılması konusundaki radikal görüşleri, üniversite ve kanton yetkililerinde büyük şüphe uyandırdı. Atama komitesi, Walras'ı siyasi olarak tehlikeli ve "komünist" eğilimli bularak, onun ilk başvurusunu reddetme eğilimine girdi.

Yalnızca, onun matematiksel zekasını takdir eden ve pür İktisat alanındaki potansiyelini gören destekçilerinin yoğun çabaları ve bu radikal görüşlerin derslere yansımayacağına dair verilen güvenceler sayesinde, Walras'ın atanması gerçekleşti. Nihayet 1870'te, uzun bir mücadele döneminin ardından, Léon Walras Lozan Üniversitesi'ne profesör olarak atandı. Bu atama, onun için sadece bir iş değil, hayatını değiştirecek ve modern iktisada yön verecek Genel Denge Teorisi'ni nihayet tamamlayabileceği laboratuvar anlamına geliyordu.

 

3. Bölüm: Dengeye Varış ve Başyapıtın Doğuşu (1870–1874)

 Akademik Barınak ve Yeni Başlangıç

1870'te, siyasi şüpheciliğe rağmen Lozan Üniversitesi'ne politik İktisat Profesörü olarak atanması, Walras için hayatının en büyük dönüm noktası oldu. Artık geçim kaygılarından ve istikrarsız işlerden kurtulmuştu. 36 yaşındaydı ve nihayet tüm dikkatini, Cournot'dan aldığı matematiksel yöntemle babasının teorilerini sentezleyeceği büyük göreve, yani Genel Denge Teorisi'ni matematiksel olarak ispatlamaya verebilirdi.

Walras, Lozan'daki kürsüsünü, iktisadi hayatın kaotik akışını evrensel ve kesin yasalarla yönetilen bir sisteme dönüştüreceği laboratuvarı olarak gördü. Astronomiye olan ilgisinden ilhamla, ekonomiyi, yerçekimi ve momentum gibi kuvvetlerle dengeye ulaşan bir sistem gibi ele aldı.

Pür İktisadın İnşası

Bu dört yıllık dönem, onun meşhur başyapıtının ana hatlarının yoğun bir şekilde geliştirildiği zamandır. Walras, derslerini metodolojik olarak ikiye ayırdı:

1. Sosyal İktisat: Adalet ve mülkiyet sorunları (arazi ulusallaştırılması gibi ideolojik görüşleri içerir).
2. Pür İktisat (Économie Pure): İdeolojiden arınmış, sadece etkinlik ve denge koşullarıyla ilgilenen, matematiksel ve bilimsel kısım.

Walras'ın akademik başarısı ve kalıcı mirası, ikinci kısımda yatıyordu. Walras, ekonomideki tüm iktisadi aktörlerin (tüketiciler, üreticiler, faktör sahipleri) ve tüm piyasaların (mal, hizmet, sermaye, emek) birbirine bağlı olduğunu ve bu devasa sistemin aynı anda nasıl dengeye gelebileceğini göstermek için karmaşık eş zamanlı denklemler (simultaneous equations) sistemini kurdu.

Tâtonnement ve Walras Yasası

Bu sistemin kalbi, dengeye ulaşma sürecini açıklayan iki temel kavramdı:

• Tâtonnement (Yoklama/Deneme-Yanılma): Walras, piyasaların fiilen denge fiyatlarını nasıl bulduğunu açıklamak için hayali bir müzayedeci (auctioneer) varsaydı. Bu müzayedeci, dengeye ulaşana kadar rastgele fiyatlar dener; fiyatlar, aşırı talep varsa yükseltilir, aşırı arz varsa düşürülür. Dengeye ulaşılana kadar hiçbir işlem gerçekleşmez. Bu soyut süreç, Walras'ın piyasa mekanizmasını kusursuz ve matematiksel olarak işleyen bir süreç olarak görme arzusunu yansıtıyordu.
• Walras Yasası: Walras, bu analizi matematiksel bir kesinliğe taşıyan meşhur yasasını formüle etti. Bu yasa, bir ekonomideki toplam aşırı arzın değerinin, toplam aşırı talebin değerine eşit olması gerektiğini gösteriyordu. Daha basit bir ifadeyle: $n$ adet piyasa varsa ve $n-1$ tanesi dengedeyse, sonuncu piyasanın da otomatik olarak dengede olması gerekiyordu. Bu, onun sisteminin tutarlılığını ve eksiksizliğini sağlayan bir cebirsel kanıttı.

Başyapıtın İlanı

1874 yılı, bu yoğun çalışmanın zirvesini işaret etti. Léon Walras, modern mikroekonominin ve genel denge teorisinin temelini atan başyapıtı "Éléments d'économie politique pure" (Pür İktisadın Unsurları) adlı eserinin ilk cildini yayımladı (İkinci cilt 1877'de yayımlanmıştır).

Bu eser, Walras'ı Marjinalist Devrim'in öncülerinden biri ve Lozan İktisat Okulu'nun kurucusu olarak tarihe kazıdı. Walras, edebiyatta aradığı yaratıcılığı, mühendislikte öğrendiği teknik kesinliği ve babasından aldığı teorik mirası birleştirerek, iktisadı matematiğin diline çeviren ilk büyük sistemi kurmuştu.

Kaynakça

I. Walras'ın Başyapıtları

Yazar	Eser Adı	Yayın Yılı (İlk)	Açıklama
Walras, Léon	Éléments d'économie politique pure, ou théorie de la richesse sociale	1874 (Cilt I), 1877 (Cilt II)	Pür İktisat'ın temelini atan ve Genel Denge Teorisini matematiksel olarak formüle eden başyapıt.
Walras, Léon	Études d'économie sociale (Sosyal İktisat İncelemeleri)	1896	Walras'ın sosyal adalet, ahlak ve özellikle toprak ulusallaştırılması konusundaki reformcu görüşlerini içeren eser.
Walras, Léon	Études d'économie politique appliquée (Uygulamalı İktisat İncelemeleri)	1898	Tekel ve doğal tekellerin düzenlenmesi gibi pratik konular üzerine makalelerini içerir.

---

II. Ercan Eren'in Walras Üzerine Çalışmaları (Kronolojik)

Yazar	Eser Adı / Makale	Yayın Yılı	Açıklama
Eren, Ercan	Léon Walras ve “Bilimsel” Sosyalizm Anlayışı	1989	Walras'ın sosyalist görüşlerinin, onun iktisadi düşünce sistemi içindeki yerini ve "bilimsel" olarak nitelendirilme çabasını inceler.
Eren, Ercan	Walras’ın İktisadi Düşüncesi ve Yansımaları: ‘Fransa’nın Karl Marx’ı mı, Kapitalizm’in Savunucusu Mu?’	2011	Walras'ın iki farklı kimliği arasındaki (sosyalist ve neoklasik) çatışmayı ve yansımalarını derinlemesine inceleyen bölüm.
Eren, Ercan	Moral İktisadı ve Léon Walras	2019	Walras'ın sosyalist eğilimlerinin ve neoklasik iktisat üzerindeki etik-moral etkisinin incelendiği makale.
Eren, Ercan	İktisadın 'Gizli' Tarihi: Sosyalizm ve Neoklasik İktisat	2020	Neoklasik iktisadın sosyalist ve sol kanat iktisatçılardan nasıl etkilendiğini ve Walras'ın rolünü ele alır.