📜 İtibarın Gösterişli Zincirleri: Bir Kurum İncelemesi

 

📜 İtibarın Gösterişli Zincirleri: Bir Kurum İncelemesi

Thorstein Veblen’in The Theory of Leisure Class(Aylak Sınıfın Teorisi, 1899) kitabından esinlenerek Google Gemini yardımıyla öykü tarzında yazılmıştır.

Ercan Eren

Bölüm I: Aylaklığın Şaşaalı İspatı: Hanımefendi Eleonora'nın İhtişamı

Park Avenue’nun gri, hırslı ihtişamında, Bay Mortimer Vane’in serveti, eşi Hanımefendi Eleonora’nın narin ve tamamen işe yaramaz varlığında en keskin ifadesini bulurdu. Zira Eleonora’nın hayatı, sadece zenginliğin kanıtı olmak üzere "Kurumlar" tarafından titizlikle inşa edilmişti.

Hanımefendi’nin giyimi, herhangi bir endüstriyel çabaya karşı verilen bir taahhütname gibiydi. Giysilerinin pahalı ve narinliği, onları en küçük bir üretkenlik çabasıyla anında kullanışsız kılacak şekilde tasarlanmıştı. Onu saran dantel ve ipekler, ne denli hızlı yıpranırsa, Bay Vane’in pekünier (parasal, pecuniary ) gücü o denli tartışmasız olurdu. Vücudunu sınırlayan iskeletli korseler ve süslü şapkalar, onun zorunlu fiziki hareketsizliğini ilan ederdi. Bu, bir hanımefendinin, kocasının emekten muafiyet lüksünü vekâleten sergileme zorunluluğuydu.

Eleonora’nın günleri, faydasız uğraşlarla doluydu: Amatör resim, sosyal ziyaretler, ölü dillere ait alıntılar. Bunlar, Veblen'in zarifçe işaret ettiği gibi, hiçbir rasyonel toplumsal ihtiyaca hizmet etmeyen, sadece zamanın üretken olmayan tüketiminin maliyetli bir sergisiydi. Hanımefendi, bir şaheserden farksızdı; pahalı, karmaşık ve tam da işlevsizliği nedeniyle saygıdeğer. O, en yüce rütbeli maldı.

Bölüm II: İtibarlı Tutumluluk: Bayan Clara'nın Ev Hali

Daha aşağı bir ekonomik tabakada, orta sınıfın meskeninde ise Bayan Clara ikamet ederdi. Onun konumu, bir nevi 'aylaklığın sınırlandırılmış taklidiydi'. Bay Vane'in muazzam israfına güç yetiremeyen kocasının itibarını, daha ustaca ve gizlenmiş yöntemlerle korumak zorundaydı.

Clara, evinin kaba emek gerektiren kısımlarından (örneğin çamaşır yıkama, ağır temizlik) muaf tutulmaya çalışırdı. Zira bu işler, barbar atalarımızdan kalma "aşağı" sayılan bir faaliyet kategorisine aitti. Ancak, Bayan Clara, hanesinin sanatsal idaresinde bizzat rol oynardı. Evdeki her detay; gümüşlerin parlatılması, mobilyaların konumu, yemeklerin zamanlaması, kocasının gelirinin titiz, zevkli ve akılcı bir vekil tarafından yönetildiğini göstermeliydi.

Clara’nın giyimi, Eleonora’nınki kadar abartılı bir israfa kaçmazdı, zira bu, kocasının itibarını düşüncesiz savurganlık ile lekeleyebilirdi. Onun kıyafetleri, saygınlık ile tasarrufun o hassas kesişim noktasında dururdu; narin ama dayanıklı, modaya uygun ama makul ölçüde tekrar giyilebilir. Bayan Clara'nın görevi, emekten kaçınma niyetini korurken, pratik gerekliliklere taviz vermeyen vekâleten bir verimlilik sergilemekti.

Bölüm III: Emek Üzerine Kurulmuş Aşağılık: Emily'nin Hakikati

Tüm bu gösterişli ve kısıtlı yaşamların ekonomik temelinde, Emily'nin terli ve görünmez dünyası yatardı. Fabrikanın dikiş makineleri ya da zenginlerin mutfağı; Emily’nin zamanı, doğrudan üretken faaliyetin acımasız ve kaçınılmaz hükmü altındaydı.

Emily'nin giysileri, toplumsal hiyerarşideki yerini, Eleonora'nın elbiselerinden daha kesin bir dille ilan ederdi: Dayanıklılık, pratiklik ve mutlak ucuzluk. Bu özellikler, onun zorunlu emeğe olan bağımlılığını ve dolayısıyla Veblen'in toplumunda kazandığı en düşük itibarı simgelerdi.

Emily’nin üretkenliği, onun itibarının düşmanıydı. Toplum, Eleonora’nın bir metelik dahi üretmemesini yüceltirken, Emily’nin hayat için mutlak gerekli olanı üretmesini aşağılardı. Zira itibar sistemi hala o arkaik kurala dayanıyordu: Kazançsızlık şereftir, faydalı emek ise bayağılık.

Emily, toplumun ekonomik makinesini çalıştıran esas enerji olmasına rağmen, bu çarkın dışında bırakılan, değeri en az olan unsurdu. Onun varlığı, Eleonora ve Clara’nın ayrıcalıklı boşluğunun sağlanması için ödenen görünmez ve düşük maliyetli zorunluluktu.