Franco Modigliani: Faşizmden Finansın Temellerine (1918–1952)

 

Franco Modigliani: Faşizmden Finansın Temellerine (1918–1952)

Ercan Eren

Bölüm I: Bir Kaçışın Tohumları (1918–1939)

Hikayemiz, 18 Haziran 1918'de Roma'da doğan ve kaderi 20. yüzyılın en büyük ekonomik düşünürlerinden biri olmak olan Franco Modigliani ile başlar. Genç Franco, başlangıçta tıp okuması beklenirken, üniversite yıllarında katıldığı bir ulusal iktisat makale yarışmasında birincilik ödülü kazanarak gerçek tutkusunu keşfetti. Bu ödül, ironik bir şekilde, ona dönemin Faşist diktatörü Benito Mussolini tarafından takdim edilmişti. Erken dönem makalelerinde, Sovyetler Birliği'ndeki NEP tecrübesinin ardından öne çıkan piyasa sosyalizmi fikirlerinden (özellikle daha sonra danışmanı olacak Abba P. Lerner'ın rasyonel planlama modelleri çizgisinde) etkilenerek, sosyalist bir ekonominin rasyonel organizasyonu üzerine yazıyordu.

Ancak, 1938 yılı Modigliani'nin hayatında bir kırılma noktası oldu. Faşist İtalya'nın ırkçı yasaları (Laggi Razziali) yürürlüğe koymasıyla, Yahudi asıllı olan Modigliani ve çevresi için ülkedeki hayat imkansızlaştı. 1938'de nişanlısı Serena Calabi'nin ailesinin sığındığı Paris'e geçti ve orada evlendiler. Serena, sadece bir sevgili değil, aynı zamanda Faşizme karşı duruşunda ona destek olan ve zorlu göç kararında kilit rol oynayan bir ortaktı. 1939 yazında Roma'ya son bir kez dönerek Hukuk diplomasını aldı ve hemen ardından, II. Dünya Savaşı başlamadan kısa bir süre önce, eşi Serena ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri'ne doğru yola çıktı.

Bölüm II: Sürgündeki Üniversite ve Neo-Keynesyen Temeller (1939–1948)

New York'a varış, maddi zorluklarla geçti. Franco gündüzleri Avrupa kitapları satarak geçimini sağlamaya çalışırken, Serena da ailenin ayakta kalmasına yardım etti. Modigliani, Avrupa'dan kaçan aydınların toplandığı ve bir "Sürgündeki Üniversite" ruhu taşıyan The New School for Social Research (NSSR) Yüksek Lisans Fakültesi'ne kaydoldu.

Buradaki akademik kadro, onun zihnini şekillendirdi. En önemlisi, piyasa sosyalisti fikirleriyle tanıdığı Abba P. Lerner ve matematiksel ekonomist Jacob Marschak onun doktora danışmanları oldu. 1944 yılında tamamladığı "Likidite Tercihi ve Faiz ile Para Teorisi" başlıklı tezi, hemen bir klasik haline geldi. Bu tezde Modigliani, John Hicks'in IS-LM Modelini genişleterek, fiyat ve ücretlerin yapışkan olduğu bir dünyada tam istihdamdan sapmanın (yani Keynesyen işsizliğin) rasyonel bir temeli olduğunu gösterdi. Bu çalışma, savaş sonrası dönemin ana akım makroekonomisi olan Neo-Keynesyen Sentez'in mihenk taşlarından biriydi.

1947 yılında, İtalyan Faşizminin yıkılmasından sonra, Modigliani İtalyanca olarak önemli bir makale yayımladı: "L'organizzazione e la direzione della produzione in un'economia socialista" (Bir Sosyalist Ekonomide Üretimin Organizasyonu ve Yönetimi). Bu makale, onun piyasa sosyalizmine olan erken ilgisinin en somut göstergesiydi ve sosyalist planlamanın rasyonel bir modelini sunuyordu.

 

 

Bölüm III: McCarthy'nin Gölgesi ve Yeni Bir Vizyon (1948–1952)

Doktorasını tamamladıktan sonra, Modigliani hızla akademik kariyerinde ilerledi. Kısa bir süre NSSR'de görev yaptıktan sonra, 1948 yılında Illinois Üniversitesi'ne tam profesör olarak atandı.

Ancak bu dönem, ABD'de McCarthyizm'in ve Kızıl Korku'nun zirveye çıktığı yıllardı. Modigliani, bir göçmen, Keynesyen ve piyasa sosyalizmi fikirlerine yakınlığı bilinen bir akademisyen olarak, yoğun siyasi ve ideolojik baskı hissetti. Illinois'deki muhafazakâr çevrelerin Keynesyen iktisatçılara yönelik düşmanca tavırlarından büyük rahatsızlık duydu.

Bu baskı, onun akademik stratejisini değiştirdi. Siyasi eleştirilerden kaçınmak için, çalışmalarını ideolojik yaftalamaya kapalı, katı matematiksel ve rasyonel temellere oturtma eğilimine girdi. Sosyalizm üzerine yazdığı 1947 İtalyanca makalesini, kariyerinde ilerlemek ve kendisini siyasi riskten korumak için uzun yıllar boyunca CV'sinden çıkarmak zorunda kaldı (ta ki Nobel Ödülü'nü alana kadar).

1952 yılında Modigliani, Illinois Üniversitesi'nden ayrılarak Carnegie Institute of Technology'ye (şimdiki Carnegie Mellon Üniversitesi) geçti. Bu, onun hayatında yeni bir dönemin başlangıcıydı. Burada, daha az siyasi baskının olduğu bir ortamda, kendisini tamamen kuramsal araştırmalara adayacak ve kısa süre sonra, finans ve makroekonominin en büyük teorileri olan Yaşam Boyu Gelir Hipotezi ve Modigliani-Miller Teoremleri'nin temellerini atacaktı. 1952 yılı, Modigliani'nin akademik dehasının siyasi gölgelerden sıyrılıp parlamaya başladığı bir dönemin eşiği oldu.

 Kaynakça

• Modigliani, Franco. (1986). "Life Cycle, Individual Thrift, and the Wealth of Nations: The Nobel Lecture." Journal of Political Economy, 95(1), 1-26.
• Modigliani, Franco. (1947). "L'organizzazione e la direzione della produzione in un'economia socialista." Giornale degli Economisti e Annali di Economia, Yeni Seri, 6(1/2), 75-150.
• Modigliani, Franco. (1944). Liquidity Preference and the Theory of Interest and Money. New York: New School for Social Research (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Modigliani, Franco ve Richard Brumberg. (1954). "Utility Analysis and the Consumption Function: An Interpretation of Cross-Section Data." Post-Keynesian Economics içinde. Ed. Kenneth K. Kurihara. Rutgers University Press, 2013
• Hagemann, Harald. (2017) “Franco Modigliani as "American" Keynesian: How the University in Exile Economists Influenced Economics”, Social Research: An International Quarterly, 84(4), s.955-985